Šetnja ulicama Mesne zajednice „Dunav“

Nekad je ceo ovaj deo grada bio industrijska zona Novog Sada. Tu su bile smeštene razne fabrike: od svilare, preko fabrike aviona, do fabrika za vatu i preradu voća, ali i zgrada gde je bilo sedište Društva ratnih dobrovoljaca. Da krenemo redom…

Šumadijska ulica

U prvoj trećini ulice nalazi se Kulturno-umetničko društvo “Svetozar Marković”, osnovano maja 1945. godine s misijom da se neguje kulturno nasleđe i tradicija. 

Sama zgrada građena je između 1939. i 1941. godine za potrebe Udruženja ratnih dobrovoljaca ratova 1912–1918. godine. Inspiracija za zgradu bila je srpska srednjovekovna graditeljska tradicija, a imajući u vidu za koju je vrstu udruženja bila građena, ne čudi što se na fasadi nalazi reljef viteza. 

Posle Drugog svetskog rata zgrada je nacionalizovana i predata novoosnovanom Kulturno-umetničkom društvu “Svetozar Marković”.

Godine 2018, na stogodišnjicu završetka Prvog svetskog rata, u ulaz zgrade postavljene su memorijalne table sa spiskovima srpskih dobrovoljaca u Prvom svetskom ratu sa područja Novog Sada.

Fabrika Niva (Novosadska industrija vate) nalazila se u drugom delu Šumadijske ulice, neposredno posle Saobraćajne škole “Pinki”.  Osnovana je 1920. godine, kada se zvala “Ikarus”, dok je u periodu pre i posle Drugog svetskog rata radila pod imenom “Novator”. Ime Niva dobija 1959. godine, a najpoznatija je bila po proizvodnji raznih proizvoda od vate i pamuka.   

Prva srpska Fabrika aviona, automobila i strojeva “Ikarus” nalazila se na širokom potezu koji se pružao od Episkopa Visariona do Šumadijske i bila je vlasništvo vojnog pilota Dimitrija Konjovića i njegovog poslovnog partnera inženjera Josipa Mikla. Isprva je fabrika bila mala, avioni koji su pravljeni jednostavni, a drveni delovi potrebni za konstrukciju pravljeni su u susednoj fabrici nameštaja. Motori su nabavljani iz Beča. Fabrika se polako razvijala, a avioni koje su proizvodili služili su za obuku pilota sve do 1925. godine, kada “Ikarus” dobija posao od Vojnog vazduhoplovstva da napravi 200 ratnih aviona „potez 25“, ali uz uslov da se fabrika preseli u Zemun. To je i učinjeno i od onda se cela fabrika nalazi u Zemunu. Jedini dokaz, a ujedno i podsetnik da je Novi Sad nekad bio pionir avio-industrije, jeste kapija koja se nalazi između Saobraćajne škole  “Pinki” i Doma za srednjoškolce “Brankovo kolo”. 

Ulica Marka Miljanova

Fabrika “Kulpin”

Na samom početku Ulice Marka Miljanova, na broju 17, sa desne strane kada se ide od Beogradskoj keja, nekada se nalazila fabrika za preradu povrća „Kulpin“, čiji je osnivač bio Đorđe Dunđerski, stariji sin Lazara Dunđerskog, čuvenog vojvođanskog veleposednika. Nakon Prvog svetskog rata i smrti oca, Đorđe preuzima porodične poslove i uz poljoprivredu počinje da razvija industrijsku delatnost: pravi farmu i fabriku seruma “Kamendin”, kao i fabriku prerade i konzerviranja voća i povrća, koja se isprva zvala “Prunus”, a kasnije “Kulpin”. Pogon za preradu izgrađen je u Ulici Marka Miljanova, a u fabrici se na najmodernije dostupne načine prerađivalo voće i povrće uzgajano na posedima Dunđerskog u Kulpinu, ali i limena ambalaža u koju su prerađevine pakovane. Fabrika je bila izgrađena po svim pravilima: imala je sopstvene bunare za snabdevanje vodom, kao i odgovarajuću kanalizacionu mrežu, i radilo se na automatizovanim sistemima, uz poštovanje higijenskih mera. Prerađivale su se velike količine voća, povrća i mesa i fabrika je, sve do Drugog svetskog rata, bila veoma uspešna. Posle rata je nacionalizovana i nastavlja sa svojom proizvodnjom, i dalje veoma uspešna i poštovana jer je imala sjajan kvalitet proizvoda. Od 1963. godine nije se više bavila preradom mesa jer je proizvodnja prebačena u “Venac”, ali širi proizvodnju na smrznuto povrće i sokove. Kriza fabrike počinje sedamdesetih godina, vremenom se produbljuje, a zatvorena je odlukom Radničkog saveta marta 1989. Kompleks fabrike “Kulpin” srušen je 2024. godine.

Fabrika “Elektroporcelan”

Na uglu ulica Marka Miljanova i Filipa Višnjića nalazila se fabrika “Elektroporcelan”. Osnovana je 1922. godine kao deoničko društvo za proizvodnju predmeta od keramike, majolike i šamotnih materijala, a 1928. postaje akcionarsko društvo i širi svoj program na proizvodnju elektroizolacionih materijala, izolatora za nadzemne vodove i linije, kao i instalacionog materijala. Nakon Drugog svetskog rata fabrika je nacionalizovana i do 1952. godine nastavlja proizvodnju elektromaterijala. Od 1970. do 1992. godine ”Elektroporcelan” je deo sistema “Rade Končar” iz Zagreba, da bi nakon 1992. fabrika ponovo bila samostalna. Jula 2004. fabrika je privatizovana, a 20 godina kasnije srušena je, zajedno sa fabrikom “Kulpin”. 

Ulica episkopa Visariona

Štamparija “Budućnost”

Na mestu današnjih zgrada od broja 8 do 12 pa do sredine Šumadijske ulice prostirala se Štamparija “Budućnost”, koja je srušena 2014. godine.  

Dom učenika srednjih škola ”Brankovo kolo”

U Episkopa Visariona 3 nalazi se Dom učenika srednjih škola “Brankovo kolo”. Nastao je iz ideje  članova Trgovinsko-industrijske i zanatske komore u Novom Sadu 1936. godine da se organizovano brinu o deci koja dolaze u Novi Sad da se školuju. Pravilnik fonda učeničkog doma Trgovinsko-industrijske i zanatske komore predat je na razmatranje 12.12.1936. godine, a jednoglasno je usvojen 1938. godine. Cilj je bio da se podigne dom za smeštaj zanatskih, trgovačkih i ugostiteljskih učenika i mlađih pomoćnika u kome će se osposobiti za „valjane i stručno potpuno spremne privrednike“, a da postoji i mogućnost za dobijanje opšteg obrazovanja i vaspitanja. Uslov je bio da su đaci državljani Kraljevine Jugoslavije i da vladaju njenim jezikom, da su zdravi i da imaju navršenih 14 godina. 

Zgradu je 1939. godine projektovao čuveni novosadski arhitekta Đorđe Tabaković (1897–1971), gradilo je Građevinsko preduzeće „Nedeljkov i Avramović“, a završena je u jesen 1940. godine, kada su se i prvi đaci uselili. Iznad glavnog ulaza stajao je natpis Škola za trgovinu i dekorativnu veštinu – Privrednikov učenički dom jer je u zgradi, pored Šegrtskog doma, bila smeštena i Škola za dekorativnu umetnost. 

U vreme Drugog svetskog rata, u zgradi Šegrtskog doma bila je smeštena Nemačka građanska škola.

Tabla koja je postavljena na srednjoškolski dom čuva uspomenu na radnika Slobodana Kovačevića – Profu i na njoj piše:

„U ovoj zgradi je živeo i radio od maja 1940. Slobodan Kovačević – Profa, član KPJ i tehnički rukovodilac štamparije PK KPJ za Vojvodinu. 1941. uhapšen. Septembra 1941. osuđen na doživotnu robiju. Umro maja 1943. 1941–1971. Mesna organizacija SKJ I SUBNOR-a Podbara” 

Nakon Drugog svetskog rata, dom postaje državni, ali namena se nije promenila. Umesto Šegrtski dom, postaje Dom učenika u privredi, 1954. godine preimenovan je u Dom za omladinu, a 1974. u Dom učenika „Brankovo kolo“.

Vojvođanska industrija svile 

Na potezu od ugla Beogradskog keja i Episkopa Visariona do Ulice Dušana Vasiljeva nalazila se od kraja XIX veka do kraja šezdesetih godina XX veka Vojvođanska industrija svile, jedna od tri svilare u Novom Sadu. Fabrika je proizvodila prirodnu svilu od svilene bube, koja se gajila u celoj Vojvodini od kraja XVIII veka. Svilara je bila velika, ograđena zidom. Kada je srušena, početkom sedamdesetih, na njenom mestu izgrađene su lamele u Episkopa Visariona i zgrada u Dušana Vasiljeva, uz prateće zelene površine i parking.